Μάνη: Η γη των σαγηνευτικών αντιθέσεων

Σπάνια ένας τόπος παρουσιάζει αλλά και συνδυάζει με απόλυτη αρμονία έντονες αντιθέσεις. Είναι όμως αυτές οι αντιθέσεις και ο αρτιστικός, αβίαστος συνδυασμός τους που καθιστά τη Μάνη μοναδική – που την κάνουν να αιχμαλωτίζει όσους πατούν τη γη της. Άγρια φύση που επιφέρει γαλήνη, απόκρημνα βράχια και τραχιά βότσαλα που βουτάν σε διαυγή, ήρεμα νερά, επιβλητικά πυργοχώρια που ηλεκτρίζουν και συνάμα ηρεμούν και ατέλειωτα υπόγεια σπήλαια που οδηγούν στα έγκατα της γης και προξενούν θαυμασμό αλλά και ανατριχίλα.

Η ιστορία της Μάνης χάνεται μέσα στους αιώνες. Πρωτοκατοικήθηκε την παλαιολιθική εποχή, εμφανίστηκε στα συγγράμματα του Ομήρου, πολέμησε με Άραβες και Φράγκους, έγινε ορμητήριο πειρατών, παρέμεινε πεισματικά ανυπότακτη στους Τούρκους και κήρυξε την έναρξη της επανάστασης του ‘21. Παρά τη βαριά της ιστορική κληρονομιά, φαίνεται να χρωστά το όνομά της στην σποραδική της βλάστηση, μιας και «μανός» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «αραιός». Διοικητικά η Μάνη χωρίζεται σε Λακωνική και Μεσσηνιακή αλλά όσοι την έχουν επισκεφθεί νοιώθουν τους χτύπους μιας μόνο καρδιάς. Με πάνω από 180 χιλιόμετρα ακτογραμμής και 1,800 τ.χλμ. συνολικής έκτασης, χαρίζει μαγευτικές εικόνες και εμπειρίες.

Ανατολική Μάνη – Βάζοντας πλώρη για το Ταίναρο

Μια από τις πιο όμορφες περιηγήσεις της Μάνης ακολουθεί τους παραθαλάσσιους δρόμους της και έχει αφετηρία το Γύθειο, όπου σπίτια με κεραμοσκεπές και νεοκλασικά, σμιλεμένα σε καταπράσινο λόφο, καθρεφτίζονται στα νερά του Λακωνικού κόλπου. Το ενδιαφέρον κεντρίζουν ο οκταγωνικός φάρος του 1873 και ο πύργος Τζαννετάκη του 1829 στο μικρό νησάκι της Κρανάης καθώς και το ναυάγιο «Δημήτριος» στην κοντινή παραλία της Σελινίτσας. Κατηφορίζοντας προς το Ταίναρο, η παραλία στο Βαθύ Αγερανού είναι στρωμένη με χοντρή άμμο και διαθέτει σε αρκετά σημεία ξαπλώστρες. Σε αντίθεση, αυτή της Αλύπας αντιστέκεται σθεναρά στην οργάνωση. Οι μεγάλες, λευκές της πέτρες, τα γαλαζοπράσινα νερά και τα πέτρινα σπίτια μαζί με τα βράχια που την αγκαλιάζουν «πρωταγωνίστησαν» στην ταινία Tempest του Τζον Κασσαβέτη, κλέβοντας πολλές καρδιές ανά τον κόσμο.

Στο μικρό χωριουδάκι της Λάγιας, ο παπα-Γιώργης έχει αποκτήσει φήμη για τις βαφτίσεις του στον Λακωνικό κόλπο αλλά και για το ταβερνάκι του, το Κοινοτικόν εν Λαγεία, που καθημερινά στρώνει τραπέζι με παραδοσιακές νοστιμιές, όπως η ομελέτα με σύγκλινο και άγρια ρίγανη, ο καγιανάς με φρέσκια ντομάτα από τον κήπο τους καθώς και η μοσχοβολιστή γαλατόπιτα. Περνώντας το Πόρτο Κάγιο, υπάρχει μια ακόμη πανέμορφη παραλία – Βαθύ και αυτή στην ονομασία. Απαιτείται, όμως, δεκαπεντάλεπτη πεζοπορία μέχρι να μπορέσει κανείς να βουτήξει στα νερά της και να θαυμάσει τους βράχους που την περικλείουν, σχηματίζοντας μια φυσική πισίνα. Λίγα «βήματα» πιο κάτω στέκεται το περίφημο Ταίναρο – το νοτιότερο σημείο της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Εδώ, ισχυρίζεται η μυθολογία μας, βρίσκεται η πύλη του Άδη. Εδώ, επίσης, βρίσκονται ερείπια ρωμαϊκών λουτρών και ναού του Ποσειδώνα, που λειτουργούσε και ως νεκρομαντείο. Στροφή, λοιπόν, προς το βορρά, αφού νότια του δεκαεξάμετρου Φάρου του Ταινάρου απλώνεται μόνο η απέραντη θάλασσα. 

Δυτική Μάνη – Τα πιο περπατημένα στέκια στη Λακωνική γη

Ανηφορίζοντας προς την Αβία, στο βόρειο τμήμα της Δυτικής Μάνης, πάνω σε μια στροφή ξεπροβάλουν οι πύργοι και τα πετρόχτιστα της επιβλητικής Βάθειας (φωτό παρουσίασης άρθρου). Αν και ερημώνει το χειμώνα, η επίσκεψη και η καθόλα εκπληκτική ορεινή διαδρομή προς αυτή είναι απόλυτο must. Σε κοντινή απόσταση είναι αγκυροβολημένος ο Γερολιμένας. Το γραφικό λιμάνι χρωστά την ύπαρξή του στην εμπορική εταιρεία που ίδρυσε εκεί η οικογένεια Κυρίμη το 1870. Σήμερα, τα παλιά πέτρινα εμπορικά οικήματα έχουν μετατραπεί σε ένα κομψά πολυτελές ξενοδοχείο, το Kyrimai. Η κουζίνα του εστιατορίου του βαδίζει σε comfort μονοπάτια, αποδίδοντας τοπικές συνταγές με δημιουργικές πινελιές. Στο μενού ξεχωρίζουν οι γκόγκες με προβατίνα μπρεζέ αλλά και ο μανιάτικος πασπαλάς που, ενώ παραδοσιακά γινόταν με αλεύρι, στο Kyrimai φτιάχνεται από χυλό αλεσμένου τραχανά και σερβίρεται με θαλασσινά ή μοσχαρίσια μάγουλα. Η λίστα κρασιών, επιμέλεια του Perry Παναγιωτακόπουλου, δίνει έμφαση σε μικρά ελληνικά οινοποιεία.

Στον ορεινό οικισμό Σταυρί βρίσκεται το εστιατόριο Ασπασία της Σταυριανής Ζερβακάκου. Αφήνοντας την ηγεσία της κουζίνας του αθηναϊκού Annie Fine Cooking, η Μανιάτισσα σεφ άπλωσε τα μαρμάρινα τραπέζια του εστιατορίου της κάτω από την καλαμωτή σκεπή και τις ελιές και δέχθηκε για πρώτη φορά επισκέπτες το φετινό καλοκαίρι. Η άκρως ιδιοσυγκρασιακή της κουζίνα συνδυάζει φρέσκα, τοπικά και κυρίως εποχιακά προϊόντα. Το μενού αλλάζει καθημερινά, οπότε θα αρκεστώ στο να αναφέρω το εξαίσιο χειροποίητο προζυμένιο ψωμί που δοκίμασα, συνοδεία λούπινου, χοντρού αλατιού και εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου του Nomia Estates, καθώς και τη μακαρονάδα με κουλούρια χιώτικα, νούμπουλο, κόκκορα και γαλένι, την οποία κοσμούσαν φρέσκα σύκα και τριμμένη συριανή αγελαδινή γραβιέρα. Η Σταυριανή σκοπεύει να επιδοθεί σε τροφοσυλλογή και έτσι στα πιάτα της θα εμφανιστούν σπάνια τοπικά προϊόντα όπως οι κρεμμύδες και τα κεφαλάκια καθώς και τα ζουμπούλια σε γλυκό του κουταλιού.

Λίγο πιο βόρεια, τα σπήλαια Διρού δεν είναι τίποτε λιγότερο από θαύμα της φύσης, με αυτό της Βλυχάδας να προσφέρει συγκλονιστική βαρκάδα ανάμεσα σε σταλακτίτες και σταλαγμίτες εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων. Ενδείκνυται η επίσκεψη κατά τις πρώτες πρωινές ώρες προς αποφυγή της πολυκοσμίας που δημιουργείται μετά τις 10 το πρωί. Περνώντας τον Όρμο Διρού, την εμφάνισή τους κάνουν το Λιμένι, έδρα των Μαυρομιχαλαίων, και η Αρεόπολη, η ιστορική πρωτεύουσα της Μάνης. Διατηρεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της με τα πέτρινα σπίτια και τα πανέμορφα πλακόστρωτα δρομάκια, που δυστυχώς κατακλύζονται τα καλοκαίρια από τραπεζοκαθίσματα και συνονθύλευμα μουσικής. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, εκεί όπου υψώθηκε το λάβαρο της επανάστασης, «κρύβεται» ο διακοσίων ετών Φούρνος της κυρά-Μηλιάς. Από τον ξυλόφουρνό του βγαίνουν καθημερινά ζυμωτό χωριάτικο ψωμί, τραβηχτές (παραδοσιακές μανιάτικες πίτες), λαλάγγια και πολλά ακόμη καλούδια.

Επόμενη στάση είναι το Οίτυλο, ένας από τους πιο γραφικούς και όμορφους οικισμούς της Μάνης. Χτισμένο σε υψόμετρο 256 μέτρων, εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική και την καταπληκτική του θέα στη γύρω περιοχή. Ο οικισμός διαθέτει δύο φινετσάτα boutique ξενοδοχεία. «Χαραγμένο» πάνω στα βράχια, το Πέτρα & Φως έχει το βλέμμα στραμμένο στο Λιμένι και το Νέο Οίτυλο ενώ πόλο έλξης αποτελεί και ο Ξενώνας Πετρίτη που στεγάζεται σε αρχοντικό του 19ου αιώνα.

Δυτική Μάνη – Η Καρδαμύλη και τα πέριξ

Το παραθαλάσσιο χωριουδάκι της Τραχήλας σηματοδοτεί την είσοδο στη Μεσσηνιακή Μάνη. Σε μικρή απόσταση από το χωριό, και κατόπιν δεκάλεπτης πεζοπορίας που γίνεται λίγο περιπετειώδης σε καναδυό σημεία, ένα στενό μονοπάτι οδηγεί στις πλατιές μαρμάρινες πλάκες του Καταφυγίου. Στη μια τους πλευρά δεσπόζει η είσοδος ενός μοναδικού σπηλαίου, με κανάλια 1,6 χιλιομέτρων, και στην άλλη μια ξελογιάστρα θάλασσα σε πετρόλ χρωματισμούς, στην οποία πρόσβαση επιτρέπεται μόνο με βουτιά από τα βράχια.

Γύρω στα 6 χιλιόμετρα πιο πάνω, η παραλία της Καλογριάς, όπου ο Καζαντζάκης γνώρισε τον Γεώργιο Ζορμπά, φημίζεται για τη λευκή της άμμο και την κρύα, λόγω των υποθαλάσσιων πηγών του Ταΰγετου, θάλασσα. Οι φίλοι της εξερεύνησης μπορούν να φτάσουν, κολυμπώντας ή με θαλάσσιο ποδήλατο, στην κοντινή Τουρκοσπηλιά για μια βουτιά στα νερά του σπηλαίου. Εκπληκτική είναι και η παραλία του Φονέα, με τον μεγαλοπρεπή βράχο που στέκεται μέσα στα βαθυπράσινα ζαφειρένια νερά της, τα δέντρα που την αγκαλιάζουν και τα χοντρά της βότσαλα.

Η Καρδαμύλη, γεμάτη με κυπαρίσσια και ελιές που φτάνουν ως τη θάλασσα, «τραβά» όσους προτιμούν το πιο χαλαρό και ήσυχο σκηνικό. Στο γαλήνιο της πάλκο παίχτηκε η τρίτη και τελευταία πράξη της μεγάλης ερωτικής ιστορίας των ταινιών Before, το Before Midnight. Το πράο χωριουδάκι παρουσιάζει, επίσης, μεγαλύτερο γαστρονομικό ενδιαφέρον, συγκριτικά με τους υπόλοιπους οικισμούς της Μάνης. Στο κέντρο της Καρδαμύλης, βρίσκεται το Lela’s Taverna με θέα πρώτης σειράς στη θάλασσα. Η Λέλα Γιαννακέα, προσωπική μαγείρισσα του Άγγλου συγγραφέα Patrick Leigh Fermor – το σπίτι του οποίου στο Καλαμίτσι έχει μετατραπεί σε μουσείο – πρωτολειτούργησε την ταβέρνα το 1983. Στα χέρια της τρίτης γενιάς, η οικογενειακή επιχείρηση έχει εξελιχθεί σε εστιατόριο σύγχρονης ελληνικής κουζίνας, με τον σεφ Δήμο Μπαλόπουλο (Forte, Kaliya) στην επιμέλεια του μενού. Σεβόμενος την παράδοση και τα τοπικά προϊόντα, ο σεφ έχει δημιουργήσει έναν περιεκτικό κατάλογο με νόστιμα πιάτα, ανάμεσά τους και τα ασπρομύτικα cacio e pepe με ελληνικό jamon Kermes, η ανοιχτή κολοκυθόπιτα και ο κόκορας παστιτσάδα με χυλοπιτάκι και κρέμα από γραβιέρα Ίου. Τα εστιατορικά εγχειρήματα της οικογένειας Γιαννακέα συμπεριλαμβάνουν και το Ελιές (φωτό επάνω), βραβευμένο με ένα αστέρι FNL. Με φόντο την παραλία Ριτσά, μέσα σε ένα καταπράσινο ελαιώνα, το Ελιές προσφέρει σπιτική φιλοξενία και απίθανα μαγειρευτά παραδοσιακής ελληνικής κουζίνας – επικό μουσακά, πεντανόστιμους γίγαντες και ζουμερά γεμιστά ανάμεσά τους.

Πλούσιο είναι και το γευστικό ρεπερτόριο της Παλιάς Καρδαμύλης (φωτό επάνω) των Μαριαλένα Καλαρουτάκου, Γιώργου Χιουρέα και σεφ Τάκη Κικεντζή που στήθηκε το φετινό Ιούλιο στη σκιά του περίφημου Πύργου Μούρτζινου. Στρωμένη με χαλίκια, η αυλή του εστιατορίου κατακλύζεται από δέντρα και χαρίζει μοναδική θέα στους ελαιώνες και τη θάλασσα. Οι γεύσεις του είναι παραδοσιακές και οι πρώτες του ύλες προέρχονται από παραγωγούς της Μάνης και της Καλαμάτας. Το μελωμένο τσιγαριαστό αρνάκι με πατάτες φούρνου, το παστίτσιο, οι μπάμιες με καραμελωμένο κρεμμύδι, μοσχολέμονο και τσοπανομυζήθρα καθώς και το έξοχο γαλακτομπούρεκο είναι μερικά από τα πιάτα που συνιστώ ανεπιφύλακτα. Το Diapori, στην είσοδο σχεδόν της Καρδαμύλης, είναι ένα από τα πιο αξιόλογα ξενοδοχεία της περιοχής με ολοκαίνουργιες εγκαταστάσεις και μαγευτική θέα στη θάλασσα.

Κάθε φορά που τριγυρνάω στα μανιάτικα «σοκάκια» ανακαλύπτω νέα μυστικά και λόγους για να επιστρέψω, μια και δύσκολα ολοκληρώνεται η εξερεύνησή τους. Όσο συναρπαστική είναι η περιήγηση που φλερτάρει με τη θάλασσα αλλά τόσο και αυτή που ακολουθεί ορεινούς δρόμους, με στάσεις σε γραφικά χωριουδάκια «καρφιτσωμένα» στις απόκρημνες πλαγιές του εμβληματικού Ταΰγετου. Τα κάλλη του τόπου είναι ατελείωτα ενώ τα τελευταία χρόνια η γαστρονομία του εξελίσσεται σταδιακά, κάνοντας την εξόρμηση στα λημέρια της Μάνης ακόμη πιο δελεαστική.

*Φωτό Άννα Τασιούλα